Karina Groot februari 2021
Zinaïda Serebrjakova, Het bleken van het linnen, 1917. Tretjakov Galerie, Moskou. Beeld
In 1910 exposeert Zinaïda Serebrjakova voor de eerste keer in haar leven, in een tentoonstelling van de ‘Unie van Russische kunstenaars’ in Sint Petersburg, en verovert daarmee de harten van zowel publiek als critici. Vooral haar werk Aan de toilettafel. Zelfportret (1909) maakt een verpletterende indruk. Serebrjakova toont virtuoos en vrij hoe ze geniet van de aanblik van zichzelf terwijl ze zich omringt met haar favoriete haarspelden, parfumflesjes en parelsnoeren. ‘Serebrjakova’s realistische tafereel sprankelt en straalt de schoonheid van een vrolijke en speelse jeugdigheid’, schrijft kunstcriticus Aleksandr Benois. Zonder aarzeling neemt de Tretjakov Galerie in Moskou na afloop van de tentoonstelling het werk op in haar vaste collectie.
‘Wereld van de Kunst’
Serebrjakova groeit op in een intellectuele, artistieke familie. Haar vader is de beroemde beeldhouwer Jevgeni Lanseré. Haar broer Jevgeni Lanseré en haar ooms Aleksandr en Nikolaj Benois zijn kunstschilders en bovendien prominente leden van de spraakmakende Russische art nouveau kunstenaarsbeweging ‘Wereld van de Kunst’.
Na haar kunststopleidingen in Rusland, Frankrijk en Italië treedt Serebrjakova als vanzelfsprekend toe tot deze groep eigenzinnige kunstenaars. De beweging wil de Tsaristisch Russische – tot dan toe vooral academische en realistische – kunst ingrijpend veranderen. Stijl, vorm en schoonheid, daar gaat het deze kunstenaars om. Later zal blijken dat ze met deze vernieuwende koers de weg hebben bereid voor de avant-garde van Tsaristisch Rusland en de Sovjet-Unie.
Gelukkig
Het sprankelende en stralende in het werk Aan de toilettafel. Zelfportret (1909) weerspiegelt lange tijd Serebrjakova’s geluk in haar leven. Ze woont samen met haar man en vier kinderen op het buitenverblijf Neskoestsjnoje, waar ze regelmatig de boeren en boerinnen schildert die ze ziet werken op het land. Hierbij krijgt ze inspiratie van de vroeg negentiende-eeuwse kunstenaar Aleksej Venetsjanov. ‘Hij verweeft op meesterlijke wijze de harmonie van de natuur met het gelukkige boerenleven. Ik kan niet genoeg krijgen van zijn schilderijen’, aldus Serebrjakova. Ook de kunstenaars Titian, Tintoretto, Peter Paul Rubens en Nicolas Poussin zijn haar grote voorbeelden. Serebrjakova’s Het bleken van het linnen (1917) toont de monumentaliteit van vorm en ritme die ze zo bewondert in de composities van deze schilders. Door de boerinnen vanuit een laag gezichtspunt te schilderen in eenvoudige en ronde opgeblazen vormen krijgt dit schilderij een bijna mythologische kwaliteit.
In januari 1917 wordt Serebrjakova als eerste vrouw in de Tsaristisch Russische kunstgeschiedenis de genomineerd voor de gezaghebbende onderscheiding ‘Academicus in de Kunst’. De winnaar van de nominatie zal echter nooit bekend worden gemaakt, omdat in oktober van datzelfde jaar de revolutie uitbreekt.
Blind publiek
Als de bolsjewieken de macht grijpen, breken zware tijden aan voor Serebrjakova. In 1918 verwoest een brand haar huis op het landgoed van Neskoestsjnoje, waarbij veel van haar schilderijen in vlammen opgaan. Een jaar later sterft haar man aan tyfus. Om geld te verdienen voor haar gezin vertrekt Serebrjakova in 1924 naar Parijs. Ze verwerft een grote opdracht voor een muurschildering en hoopt op meer werk. Helaas heeft de Franse hoofdstad vooral belangstelling voor abstracte kunst. ‘Ik toon mijn werk niet langer aan een blind publiek. Hier in Parijs begrijpen ze eenvoudige Russische kunst niet’, schrijft Serebrjakova aan haar dochter Tatjana.
Marokko
In 1928 mag de kunstenaar tot haar grote vreugde deelnemen aan een tentoonstelling in Brussel en twee – door een Belgische baron gesponsorde – reizen maken naar Marokko. In haar eentje bezoekt ze de exotische steden Casablanca en Marrakesh, waar ze meer dan zestig schilderijen maakt.
Naar haar geboorteland reizen kan Serebrjakova niet meer. Tijdens de Tweede Wereldoorlog dwingen de Duitse bezetters in Frankrijk haar – met dreiging van gevangenschap in een concentratiekamp – afstand te doen van haar Russische identiteit.
Lof
De kunstenaar is bang dat Rusland haar vergeet. Die vrees blijkt ongegrond. Een jaar voor haar dood erkent de Sovjetstaat Serebrjakova’s bijdrage aan de Russische kunst en organiseert tentoonstellingen in Kiev, Leningrad en Moskou. Vanuit het verre vaderland ontvangt de kunstenaar lovende berichten. Ze kan de plotselinge aandacht niet geloven.
Cover: Zinaïda Serebrjakova, Aan de toilettafel. Zelfportret, 1909. Tretjakov Galerie, Moskou. Beeld
