Karina Groot september 2022
Hanna Sobachko-Shostak. Muurschildering. 1915. Beeld
De beroemde Oekraïense volkskunstenaar Hanna Sobachko-Shostak maakt vrijwel haar hele leven kleurrijke composities, waarbij het lijkt alsof ze de meest uiteenlopende bloemen en bladeren verzamelt, ze vervolgens versnippert en de tere deeltjes daarna rangschikt in harmoniërende lijnen en kleurencombinaties.
Armoede
Sobachko-Shostak wordt geboren in Skoptsi (nu Veselynivka). Ze groeit op in armoede. Van jongs af aan werkt ze op het land en weeft ze stof. Ze gaat nauwelijks naar school. Als Sobachko-Shostak vijftien is toont ze haar schilderstalent. Al snel verdient ze geld met het beschilderen van papieren doeken, waarmee boeren uit de regio hun hutten versieren.
Lof
In het dorp waar Sobachko-Shostak woont, financiert de rijke landeigenaar en kunstmecenas Anastasiia Semyhradova een bruisend kunstenaarscollectief, die als doel heeft de Oekraïense traditionele volkskunst nieuw leven in te blazen. Kunstenaar Yevhenia Pribylskaya is er creatief directeur. Ze kent de Europese schilderkunst erg goed en werkt intensief samen met grote avant-garde kunstenaars als Alexandra Ekster en Kazimir Malevich. In 1910 ontdekt Pribylskaya het talent van Sobachko-Shostak. Ze nodigt haar uit bij haar in het atelier te komen werken. Al snel maken ambachtslieden er tapijten, decoratieve panelen en borduurwerk naar Sobachko-Shostaks tekeningen. Pribylskaya laat dit werk en Sobachko-Shostaks ‘boerentekeningen’ exposeren in onder meer Kyiv, St Petersburg en Parijs (1913), Berlijn (1914) en Moskou (1915). Kunstcritici prijzen Sobachko-Shostak werk, hoewel ze tot dan toe volkskunst niet als echte kunst hadden beschouwd.
Oekraïense muurschilderingen
Sobachko-Shostaks tekeningen, schilderijen en fresco’s volgen deze jaren nog strikt de tradities van Oekraïense muurschilderingen. De composities zijn symmetrisch en hun achtergrond is wit, waardoor de kleuren van de bloemen, blaadjes en andere versieringen van het ornament helder en fris afsteken. Een voorbeeld van zo’n werk is Muurschildering (1915).
Modernistische invloed
Later tonen haar werken nog wel een duidelijk afgebakende structuur en interpretaties van bloemen en blaadjes, maar zijn de composities zijn niet langer symmetrisch. Ook is hun achtergrond is niet meer wit. Geïnspireerd door de modernistische kennis van haar leermeester Pribylskaya brengt Sobachko-Shostak steeds meer dynamiek en spanning in lijnen, vormen en kleurschema’s, waarbij ze dikwijls dikke matte gouache combineert met transparante aquarel. Soms voegt ze goud, brons of zilver toe. Een voorbeeld van zo’n dynamisch werk is Alarm (1916). De kunstenaar Henri Matisse zou bij het zien van dit schilderij hebben uitgeroepen: ‘We do not need to learn from you, but we must learn from you, because you have icons and the unique art of Hanna Sobachko-Shostak’.
Wierook
In 1932 ontvlucht Sobachko-Shostak met haar man en drie zonen de Holodomor. Zeker zes miljoen Oekraïners zullen er sterven van de honger, doordat Josef Stalin Oekraïne dwingt haar oogst af te staan aan de Sovjetautoriteiten. Pribylskaya regelt voor Sobachko-Shostak een baan bij de Exportnabivtkan-fabriek in Tsjerkizovo, niet ver van Moskou. Hier maakt ze schetsen voor tapijten, stoffen en borduurwerk, die worden tentoongesteld in onder meer Kyiv (1936), Parijs (1937) en New York (1939). Critici in binnen- en buitenland bewieroken wederom haar talent. In 1936 wordt Sobachko-Shostak bekroond met de titel Meester van de Volkskunst en in 1939 ontvangt ze een lidmaatschap van de Unie van Kunstenaars van de USSR (1939).
Naar haar moederland reist Sobachko-Shostak pas weer in 1965, als in Kyiv haar solo-expositie Bloemen van Oekraïne plaatsvindt. De tentoonstelling blijkt haar afscheid, want in hetzelfde jaar sterft ze.
Cover: Hanna Sobachko-Shostak. Flower Radish. 1912. Watercolor on paper. National Museum of Ukrainian Decorative Folk Art. Beeld
