Karina Groot november 2022

Sonia Delaunay in haar atelier. Bibliothèque Nationale de France. Beeld

Op haar oude dag toert Sonia Delaunay – een echte Grande Madame, inclusief wollen Chanel jasje met gouden knoop – met haar Rolls-Royce door Parijs. Tweemaal per week volgt ze dezelfde route. Ze stopt bij het Bois de Boulogne om daar van het uitzicht te genieten, doorkruist de Eiffeltoren en na een bezoek aan het graf van haar man luncht ze uitgebreid in haar favoriete restaurant.

Slordig
Soms mag er iemand mee in haar gehuurde luxe automobiel. Zoals Gina de Leeuw, de echtgenote van Hendrik de Leeuw, eigenaar van het Amsterdamse luxe warenhuis Metz & Co waarmee Sonia jarenlang intensief heeft samengewerkt. Tijdens het rijtochtje ziet Sonia dat het kapsel van Gina slordig zit. Ze ergert zich eraan. Zonder aarzelen zet Sonia haar af bij haar vaste dameskapsalon.

Rijke oom
Vijf jaar oud is Sonia als haar Oekraïense moeder haar om onbekende redenen afstaat aan haar Russische oom, Henry Terk. Haar hele leven zal ze haar moeder hierom haten. Sonia’s jeugd staat bij haar adoptieouders in het teken van kunst en cultuur. Ze bezoeken met haar de belangrijkste musea in Europa en geven haar de gelegenheid om kunst te studeren in Karlsruhe en in Parijs. In 1907 en 1908 maakt Sonia haar eerste schilderijen. Haar gevoel voor abstractie en beweging in heldere kleuren spat dan al van het doek.

Parijs
In Parijs trouwt Sonia met haar vriend Wilhelm Uhde, een Duitse kunsthandelaar. Het is een verstandshuwelijk, waardoor Sonia in Parijs kan blijven en Uhde’s homoseksualiteit verborgen blijft. Uhde introduceert Sonia bij grote kunstenaars als Guillaume Apollinaire, George Braque, Pablo Picasso en Henri Rousseau. Ook stelt hij zijn vriend, de schilder Robert Delaunay, aan Sonia voor. Ze worden verliefd en trouwen (1909). Drie maanden later wordt hun zoon Charles geboren.

Kleur. klank, beweging en ritme
Sonia en Robert werken intensief samen. In hun schilderijen experimenteren ze volop met kleur, klank, beweging en ritme. In hun werk laten zij zich inspireren door de studies over kleurcontrasten van de scheikundige Michel Eugène Chevreul en vooral door zijn boek De la Loi du Contraste Simultané des Couleurs (1839). Hierin beschrijft Chevreul hoe kleuren elkaar beïnvloeden en van karakter veranderen als ze naast elkaar worden geplaatst.

Sonia’s creativiteit stroomt. Ook als zij en Robert tijdens de Eerste Wereld Oorlog worden gedwongen om in Portugal en Spanje te verblijven. Sonia maakt inmiddels ook gebruiksvoorwerpen, zoals boekomslagen, beddengoed, tapijten en servies. Het is haar missie om kunst naar het publiek te brengen en het dagelijkse leven te transformeren door kleur.

Haar zorgeloze financiële leven houdt op als Russische revolutionairen rond 1917 het kapitaal van haar rijke oom Henry confisqueren. Om inkomsten te generen start Sonia Casa Sonia, een klein atelier voor mode en interieur in Madrid. Daar ontwerpt ze haar eerste jurken in felgekleurde stoffen met geometrische dessins. Sonia maakt ze voor de moderne geëmancipeerde vrouw: de jurken verbergen of beknellen haar lichaam niet.

Bankroet
In 1921 keert Sonia met Robert terug naar Parijs. Ze opent er in 1925 La Maison Sonia, een modehuis voor Haute Couture. Ze breekt door met haar creaties tijdens de Exposition internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes. Na deze tentoonstelling behoren beroemde kunstenaars, intellectuelen en rijke dames uit de haute bourgeoisie tot haar klantenkring. Desondanks gaat Maison Sonia al snel failliet. Echt zakelijk is Sonia namelijk niet. Haar volgende modehuis Tissus Delaunay loopt beter, maar gaat ook bankroet als gevolg van de Grote Depressie van 1929.

Niet gehinderd door deze tegenslagen blijft Sonia ontwerpen, onder meer voor het Amsterdamse Metz & Co. Ook gaat ze, na bijna twintig jaar, weer schilderen. Ze maakt onder meer Gouache No.1 (1938), met haar kenmerkende krachtige taal van kleur, licht, ritme en beweging.

Lof
De jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog veranderen Sonia’s leven compleet. Niet alleen moet ze vluchten naar Zuid-Frankrijk, ook wordt Robert ernstig ziek. In 1941 overlijdt hij aan kanker. In de jaren na zijn dood zet Sonia zich fulltime in om zijn oeuvre onder de aandacht van het publiek te brengen. Pas als hij als kunstenaar voldoende erkenning krijgt, richt ze zich weer op haar eigen werk.

Vooral haar olieschilderijen en gouaches uit de jaren 1960 en 1970 ontvangen veel lof. Sonia sterft op 5 december 1979. Ze is dan wereldwijd een gevierd kunstenaar.

Cover: Sonia Delaunay, Rythme, 1938. Huile sur toile, 182 x 149 cm. Centre Pompidou, Paris. Beeld