Karina Groot september 2021

Vera Ermolaeva, Abstract Composition, 1923. Carnagie Museum of Art. Beeld 

Kunstenaar, ontwerper en illustrator Ermolaeva weet van jongs af aan van aanpakken. Ze is nog maar 25 als ze in 1918 in St Petersburg De Brigade van kunstenaars, Segodnija, opricht. De aangesloten kunstenaars publiceren en illustreren handgemaakte boeken in een neo-primitieve en futuristische stijl. In 1919 begint ze als docent op de kunstacademie in Vitebsk en vervangt er twee jaar later Marc Chagall als directeur. In die hoedanigheid nodigt ze Kazimir Malevitsj uit om in Vitebsk het artistieke laboratorium voor het Suprematisme, UNOVIS, op te richten. Samen met Malevitsj geeft ze avondenlang lezingen over de principes van de nieuwe kunst. Ermolaeva’s toont zich vooral expert in complexe problemen van het kubisme.

Kleurenlaboratorium
Terug in St Petersburg (Petrograd) geeft ze leiding aan het kleurenlaboratorium van het instituut voor artistieke cultuur, GINKHUK. Als de staat het instituut in 1926 sluit omdat het een ‘door de overheid gefinancierd klooster’ zou zijn, richt ze zich weer op het maken van illustraties, kindertijdschriften en (kinder)boeken en begint ze met het schilderen in een levendige kleurrijke stijl, die doet denken aan het post-suprematisme.

Irritatie
Ondertussen houdt het Volkscommissariaat voor Binnenlandse Zaken, de NKVD, Ermolaeva nauwlettend in de gaten. Haar aristocratische achtergrond, ‘linkse’ kunstopleidingen, talloze reizen naar Parijs en Berlijn en band met Malevitsj irriteren. Ook de tentoonstellingen en bijeenkomsten die Ermolaeva organiseert voor de voormalige leden van de UNOVIS groep in haar appartement op het Vasilievski-eiland in St Petersburg zijn een doorn in het oog van dit machtige staatsorgaan, dat verantwoordelijk is voor de opsporing van ‘vijanden’ in binnen- en buitenland. In 1934 is voor de NKVD de maat vol. Tijdens een huiszoeking ontdekt het Ermolaeva’s illustraties voor een uitgave van Johan Wolfgang Goethe’s Reineke Fuchs (1794). De NKVD ziet deze als verboden satire op de sovjetnormen. Het commissariaat stuurt Ermolaeva voor drie jaar naar het gevangeniskamp Karlag in Kazachstan.

Doodstraf
Vlak voor de beoogde vrijlating verwijt de NKVD Ermolaeva intensieve omgang met vier antirevolutionairen. Ze krijgt hiervoor de doodstraf. Op 26 september 1937 wordt Ermolaeva doodgeschoten nabij het dorp Dolinka op de uitgestrekte Kazachse steppe.

Cover: Vera Ermolaeva, Abstract Composition, 1923. Carnagie Museum of Art. Beeld