Karina Groot november 2020

Maria Jakoentsjikova-Weber, Vanuit een raam van een oud huis, Vvedenskoe, 1897.
Tretjakov Gallerie, Moskou. Beeld 

Maria Vasiljevna-Jakoentsjikova-Weber is één van de eerste vrouwen in Rusland die een professionele kunstopleiding volgt. Ze sterft jong. Ze wordt nog geen drieëndertig jaar oud, maar laat een rijk oeuvre na.

De kunstenaar groeit op in Moskou in een rijke koopmansfamilie, omringd door prominente leden van de Russische artistieke intelligentsia. Jakoentsjikova’s moeder is de nicht van de rijke industrieel Savva Mamontov, die de beroemde kunstenaarskolonie op het landgoed Abramtsevo sticht. Bovendien is haar moeder de schoonzus van de rijke textielfabrikant en kunstverzamelaar Pavel Tretjakov. Vrienden van het gezin zijn talloze kunstenaars, waaronder de schilder Vasili Polenov en de acteur, regisseur en theatertheoreticus Konstantin Stanislavski.

Landgoed Vvedenskoje
Hoogtepunten voor Jakoentsjikova zijn de zomers die het gezin doorbrengt op het landgoed Vvedenskoje in de buurt van Moskou. Als in 1884 haar vader onverwachts besluit dit geliefde buitenverblijf te verkopen, ervaart het opgroeiende meisje dit als een tragedie: ‘Mijn kindertijd eindigde abrupt.’

Vanaf haar twaalfde krijgt Jakoentsjikova thuis teken- en schilderlessen. Drie jaar later gaat ze studeren aan de Moskouse School voor Schilderkunst, Beeldhouwkunst en Architectuur. In de wintermaanden bezoekt ze tekenavonden van Vasili Polenov in zijn appartement in Moskou. Andere gasten zijn de schilders Konstantin Korovin, Valentin Serov, Isaak Levitan, Sergej Ivanov en de ikonenverzamelaar Ilja Ostroekov. Vooral in dit gezelschap ontwikkelt Jakoentsjikova haar vakmanschap.

Tuberculose
Op haar achttiende krijgt Jakoentsjikova tuberculose. Omdat de Russische winters koud zijn, gaat ze in Parijs wonen. Daar volgt ze lessen aan de Académie Julian. In haar vrije tijd bezoekt ze samen met de geneeskundestudent Leon Weber regelmatig het paleis van Versailles, dat haar doet denken aan haar geliefde landgoed Vvedenskoje uit haar kindertijd. ‘… Puur genieten! Ik schilder. Maka houdt mijn palet vast en als we het koud krijgen lopen we een stukje in donkere steegjes om ons op te warmen’, schrijft Jakoentsjikova in haar dagboek.

De hedendaagse Franse kunst inspireert de jonge kunstenaar. Begin 1890 past ze impressionistische technieken toe in haar landschappen en stadsgezichten. ‘Ik richt me hier in Parijs op tamelijk betekenisloze dingen, zoals pilaren, straatlantaarns, koetsen en ramen. Ik probeer een sfeer over te brengen waarin de mist, het water en de rook van de schoorstenen tot een prachtige grijzige nattigheid samensmelten’, laat Jakoentsjikova weten aan haar vriendin Jelena Polenova.

Bosbessen en aardbeien
Slechts tijdens de warme zomermaanden bezoekt Jakoentsjikova Rusland. Als ze noodgedwongen een zomervakantie in een sanatorium in Haute-Savoie in Frankrijk moet doorbrengen, mist ze haar geboortegrond: ‘Ik bevind me hier in een paradijselijke eenzaamheid. Alles doet me denken aan Rusland, niet de heuvels natuurlijk, maar wel de sparren, de berken, het mos, de bosbessen en de aardbeien. Ik omring me met Russische geuren.’

In 1893 leert Jakoentsjikova de techniek van het etsen bij Eugène Delâtre. Hij laat haar ook kennismaken met de Japanse kunst, het symbolisme en het expressionisme. Ze maakt nu etsen, waarin ze haar emoties nadrukkelijker verbeeldt, zoals in het werk Angst (1893 – 1894), dat een verwijzing is naar Schreeuw (1893) van Edvard Munch.

Maria Jakoentsjikova-Weber, Angst, 1893 – 1894. Beeld 

De kunstenaar blijft zoeken naar nieuwe uitdagingen en vindt deze in de toegepaste kunsten. De toen al beroemde impresario Sergej Diaghilev vraagt haar in 1899 omslagen te ontwerpen voor het tijdschrift Mir Iskoesstva (Wereld van de Kunst). Jakoentsjikova maakt ook speelgoed, aardewerk en decoreert houten panelen, waarvoor ze een techniek ontwikkelt op basis van pyrografie. Voor deze panelen wint ze in 1900 op het Russische Paviljoen van de Parijse Tentoonstelling drie zilveren medailles.

Maria Jakoentsjikova-Weber, Omslag tijdschrift ‘Wereld van de Kunst’, 1898.
Russisch Museum, St. Petersburg. Beeld 

Inmiddels is Jakoentsjikova getrouwd met Leon Weber. Ze krijgen een zoon, Stefan, bij wie in zijn tweede levensjaar ook tuberculose wordt geconstateerd. ‘Het lijkt erop dat het lot me een les wil leren, omdat ik me niet volledig op het moederschap heb gericht’, reageert Jakoentsjikova.

Noodlot
Het gezin verhuist vervolgens naar Zwitserland. Als de gezondheid van Stefan verbetert en Jakoentsjikova is bevallen van een tweede zoon begint ze weer te dromen over een zomer in Rusland en over projecten die ze in haar hoofd heeft. ‘Je moet je haasten in het leven, want alles kan zomaar afgelopen zijn’, zegt Jakoentsjikova vaak. Op 14 december 1902 sterft ze om kwart over twee in de middag.

De Tretjakov Galerie in Moskou organiseert een overzichtstentoonstelling van Jakoentsjikova’s werk van 14 oktober 2020 tot 24 januari 2021.

Cover: L.N. Weber, M.V. Jakoentsjikova-Weber, Vvedenskoe, 1897. Privé collectie. Beeld